در سال‌های اخیر، هم ‌زمان با رشد سریع استارتاپ‌ها و شرکت‌های کوچک در ایران، نیاز به تأمین منابع مالی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

بسیاری از کارآفرینان تازه ‌کار، هنگام برنامه ‌ریزی برای جذب سرمایه با دو واژه‌ی نسبتاً مشابه روبه‌رو می‌شوند: تأمین مالی جمعی (Crowdfunding) و سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital).

در نگاه اول، هر دو روش برای تزریق سرمایه به کسب‌ وکار به نظر می‌رسند، اما در عمل، مخاطب، سازوکار، ریسک و زمان‌بندی آن‌ها کاملاً متفاوت است. اشتباه در انتخاب مسیر می‌تواند برای شرکت‌های نوپا هزینه‌ساز باشد؛ چون هر مدل تأمین مالی، برای مرحله‌ی خاصی از رشد شرکت طراحی شده است.

این مقاله از سوی سکوی تأمین مالی جمعی آیفاند تهیه شده تا به شرکت‌ها و استارتاپ‌ها کمک کند بفهمند کدام مدل تأمین سرمایه برای آن‌ها مناسب‌تر است.

 تأمین مالی جمعی چیست و برای چه شرکت‌هایی طراحی شده است؟

تأمین مالی جمعی ابزاری است که به شرکت‌های فعال و دارای سابقه‌ی فروش کمک می‌کند تا از طریق مشارکت جمعی سرمایه‌گذاران، منابع مالی مورد نیاز برای اجرای یک پروژه مشخص را تأمین کنند. در ایران، این مدل تحت نظارت فرابورس ایران فعالیت می‌کند و سکوهایی مانند آیفاند وظیفه دارند طرح‌های شرکت‌های واجد شرایط را بررسی، تأیید و منتشر کنند.

اما نکته مهم این است که:

تأمین مالی جمعی برای شرکت‌هایی مناسب است که هم‌ اکنون فعال‌اند، سابقه‌ی مالی قابل ‌اثبات دارند و می‌خواهند برای توسعه یا تأمین سرمایه‌ی در گردش خود اقدام کنند، به بیان دیگر، این روش برای شرکتی است که محصول خود را تولید کرده، بازارش را پیدا کرده، فروش دارد و حالا نیاز دارد تولیدش را افزایش دهد یا تجهیزات جدید خریداری کند.

در چنین حالتی، شرکت سرمایه‌پذیر طرحی مشخص به سکو ارائه می‌دهد، سکو آن را از نظر مالی، فنی و حقوقی ارزیابی می‌کند، سپس با دریافت ضمانت‌نامه تعهد پرداخت از بانک یا صندوق پژوهش، طرح در سکوی آیفاند منتشر می‌شود.

سرمایه‌گذاران خرد با مبالغ کوچک در این طرح مشارکت می‌کنند و در پایان دوره، اصل و سود خود را دریافت می‌نمایند. بنابراین، تأمین مالی جمعی یعنی جذب سرمایه برای توسعه‌ی یک فعالیت موجود، نه برای شروع از صفر.

سرمایه‌گذاری خطرپذیر(VC)  چیست و چه زمانی باید به سراغ آن رفت؟

در مقابل، سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital) نوعی تأمین مالی خصوصی است که برای شرکت‌های نوپا و استارتاپ‌های در حال رشد طراحی شده است.

صندوق‌های VC معمولاً در شرکت‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که:

هنوز به سوددهی نرسیده‌اند،

اما ایده‌ای نوآورانه و پتانسیل رشد بالا دارند،

و به سرمایه نیاز دارند تا به مرحله‌ی محصول و بازار برسند.

در این مدل، سرمایه‌گذار در ازای تزریق سرمایه، سهام شرکت را در اختیار می‌گیرد و در تصمیمات کلیدی نیز نقش پیدا می‌کند.
هدف VC ها این نیست که هر سال سود بگیرند، بلکه به دنبال رشد چند برابری ارزش شرکت در چند سال آینده هستند تا از محل فروش سهام خود سود کلان به‌ دست آورند، به همین دلیل، سرمایه‌گذاری جسورانه مناسب شرکت‌هایی است که در مراحل اولیه‌ی حیات قرار دارند و هنوز بازار و مدل درآمدی خود را تثبیت نکرده‌اند.

 تفاوت‌های اصلی بین تأمین مالی جمعی و سرمایه‌گذاری جسورانه

چرا شرکت‌های نوپا نباید مستقیماً سراغ تأمین مالی جمعی بروند؟

در آیفاند و سایر سکوهای دارای مجوز فرابورس، پذیرش طرح تنها برای شرکت‌هایی ممکن است که شرایط زیر را داشته باشند:

ثبت رسمی در اداره ثبت شرکت‌ها؛

حداقل یک سال سابقه‌ی فعالیت مالی یا فروش مستند؛

داشتن ترازنامه، صورت سود و زیان یا پیش ‌فاکتورهای خرید و فروش؛

توان دریافت ضمانت ‌نامه بانکی یا معرفی ضامن معتبر.

به همین دلیل، شرکت‌های نوپا که هنوز در مرحله‌ی ایده، طراحی نمونه اولیه یا تست بازار هستند، نمی‌توانند از مسیر تأمین مالی جمعی استفاده کنند.

هدف این روش، تأمین مالی پروژه‌های عملیاتی است، نه ایده‌های تحقیقاتی. در واقع، تأمین مالی جمعی یک ابزار پسا‌نوپا (Post-Startup) است؛ یعنی وقتی شرکت از مرحله‌ی اثبات ایده عبور کرده و حالا نیاز به سرمایه‌ی اجرایی دارد.

در مقابل، اگر شرکتی هنوز بازار خود را پیدا نکرده یا محصولش را عرضه نکرده است، مسیر درست برای جذب سرمایه، مراجعه به صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه (VC) است؛ چرا که آن‌ها بر پایه‌ی پتانسیل رشد سرمایه ‌گذاری می‌کنند، نه عملکرد مالی گذشته.

برای چه شرکت‌هایی تأمین مالی جمعی بهترین انتخاب است؟

تأمین مالی جمعی مناسب شرکت‌هایی است که ویژگی‌های زیر را دارند:

در حال فعالیت عملیاتی‌اند و محصول خود را در بازار عرضه کرده‌اند.

برای افزایش ظرفیت تولید، خرید مواد اولیه یا اجرای پروژه‌ی جدید به سرمایه نیاز دارند.

توان ارائه‌ی ضمانت‌نامه بانکی یا صندوق پژوهش را دارند.

صورت‌های مالی و سوابق عملکرد قابل استناد دارند.

در چنین شرایطی، سکوی آیفاند با بررسی دقیق طرح، مجوز انتشار را صادر می‌کند و شرکت می‌تواند ظرف مدت کوتاهی منابع مالی مورد نیاز خود را از صدها سرمایه‌گذار خرد تأمین کند. در پایان دوره، با بازپرداخت اصل و سود، شرکت هم اعتبار مالی به ‌دست می‌آورد و هم برای دوره‌های بعدی تأمین مالی آماده‌تر می‌شود.

برای چه شرکت‌هایی تامین مالی از VCها مناسب‌تر است؟

اگر شرکت شما هنوز در مرحله‌ی اولیه است، محصول در دست توسعه است، بازار هدف کاملاً مشخص نشده و هنوز فروش پایداری وجود ندارد — سرمایه‌گذاری جسورانه بهترین گزینه است، VCها در این مرحله، علاوه بر سرمایه، دانش مدیریتی، ارتباطات بازار و منتورینگ تخصصی را نیز وارد شرکت می‌کنند، البته در ازای این حمایت، بخشی از سهام شرکت را در اختیار می‌گیرند، به همین دلیل، استارتاپ‌های در مراحل اولیه باید از ابتدا بپذیرند که در مدل  VC، کنترل صد درصدی شرکت در دست بنیان‌گذاران باقی نمی‌ماند، اما در مقابل، فرصت رشد سریع‌تر و دسترسی به شبکه‌های گسترده‌ی سرمایه‌گذاری برای آن‌ها فراهم می‌شود.

مسیر صحیح رشد: از VC تا تأمین مالی جمعی

بسیاری از شرکت‌های موفق دنیا، مسیر رشد خود را به شکل پلکانی طی کرده‌اند: ابتدا از سرمایه‌گذاران جسورانه (VC) برای توسعه‌ی ایده و محصول استفاده کرده‌اند و پس از تثبیت بازار و شروع فروش، از طریق تأمین مالی جمعی یا انتشار اوراق در بورس، منابع جدید جذب کرده‌اند.

در ایران نیز همین مسیر در حال شکل‌گیری است:

مرحله اول : استارتاپ‌ها برای توسعه‌ی اولیه، جذب سرمایه از VC

مرحله دوم : پس از رسیدن به پایداری عملیاتی، تأمین مالی جمعی از طریق سکوهایی مانند آیفاند.

این مدل ترکیبی (Hybrid) باعث می‌شود شرکت‌ها بدون انحراف در مسیر رشد، از هر ابزار در زمان مناسب استفاده کنند.

 نتیجه‌گیری

تأمین مالی جمعی و سرمایه‌گذاری جسورانه، دو ابزار قدرتمند اما برای دو مرحله‌ی کاملاً متفاوت از رشد شرکت‌ها هستند، اگر شرکت هنوز نوپا و در مرحله‌ی اثبات ایده است، باید سراغ سرمایه‌گذاران جسورانه (VC) برود، اگر شرکت فعال، دارای سابقه‌ی فروش و طرح توسعه‌ی عملیاتی دارد، مسیر درست آن تأمین مالی جمعی از طریق سکوی آیفاند است.

تأمین مالی جمعی، جایگزین سرمایه‌گذاری جسورانه نیست؛ بلکه مکمل آن است، در واقع، VC  برای آغاز مسیر است و تأمین مالی جمعی برای ادامه‌ی رشد. شرکت‌هایی که این تفاوت را درک می‌کنند، نه ‌تنها مسیر جذب سرمایه‌شان کوتاه‌تر می‌شود، بلکه تصویر حرفه‌ای‌تر و قابل ‌اعتماد‌تری نزد بازار و نهادهای مالی خواهند داشت.